Met regelmaat heb ik het op deze website over de herkomst van liedjes, muziek, enzovoorts. Zelden heb ik het over spreekwoorden. En laat ik daar nu net dit artikel over schrijven. Van de week zat ik te praten en toen kwam er een spreekwoord langs waarvan ik dacht: daar moet ik meer mee doen, want waar komt dit spreekwoord vandaan?
Waar het over gaat? Wij hadden het over een bedrijf waar de personeelsleden massaal weglopen. En toen kwam hij langs: “De ratten verlaten het zinkende schip.” Maar waarom dan?
Om die vraag te beantwoorden is enige kennis van dierkunde vereist, en in het bijzonder van de ratten. Want kunnen de ratten elkaar waarschuwen in geval van gevaar? Jazeker! Ze scheiden een chemische stof af die hun soortgenoten waarschuwt. Bij dreigend gevaar vluchten ze dus massaal.
De herkomst van het gezegde is echter niet vastgelegd. Wel kunnen wij ons indenken dat dit uit de tijd stamt van de houten tall ships die de wereldzeeën bevoeren. Hout levert brandgevaar op. Zeker toen kanonnen bulderden en piraten met fakkels hun muiterijen uitvoerden, was het vuur een veel voorkomende oorzaak van het zinken der schepen.
U kunt zich wel voorstellen dat een rat ook geen behoefte heeft aan een dood in de vlammen. Zij verkiezen het water boven het vuur om zo de kans op overleven te vergroten. Zij verlaten dus het zinkende schip.
Maar zij zijn niet de enigen. De ratten zijn als eerste weg. Daarna volgen de vrouwen, kinderen en zieken. Zij mogen voor de mannen uit het schip verlaten en in sloepen een veilige haven zoeken. Dan volgen de mannen, behalve de kapitein. Die gaat met zijn schip ten onder.
Of niet? Nee, de kapitein gaat zelden met zijn schip ten onder. De kapitein heeft ervaring op de woelige baren en heeft kennis over de zee en haar gevaren. Een kapitein verloren laten gaan omdat zijn schip zinkt, dat zou een teloorgang van kennis bewerkstelligen. Dat moet worden voorkomen. Dus waar de uitspraak over de ratten wel correct is, is de uitspraak over de kapitein dat niet.
Ik neem u in gedachten weer even mee naar het begin van dit artikel, een noodlijdend bedrijf dat geconfronteerd wordt met het vertrekkende personeel. De ratten verlaten daar het schip. Maar gaat dit schip ook zinken?
Ratten wachten niet op de uitkomst en vertrekken bij het eerste gevaar. Zolang er kapiteins, officieren en scheepsjongens aan boord zijn (en een kok in de kombuis) gaat dit schip niet ten onder. Nieuwe zeebonken kunnen worden aangenomen. Maar wat een noodlijdend bedrijf wel moet doen? Het roer omgooien, het anker lichten en een nieuwe koers gaan varen. Dan hoeft ook deze kapitein niet met zijn schip ten onder te gaan.
Alle noodlijdende bedrijven wens ik dan ook van harte ‘een behouden vaart’ toe!
Johannes R
Reactie plaatsen
Reacties